Table of Contents
Καθώς οι οικογένειες ετοιμάζονται για τα γιορτινά τραπέζια, χιλιάδες ηλικιωμένοι θα βιώσουν ξανά την απομόνωση. Για τους ειδικούς, αυτή η περίοδος φωτίζει με τον πιο σκληρό τρόπο τη «σιωπηλή πανδημία» που πλήττει τους ανθρώπους της 3ης ηλικίας: τη μοναξιά και την ψυχική επιβάρυνση, που όμως δεν είναι «φυσιολογικά» συμπτώματα των γηρατειών, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων — από τηναλλαγή της δομής της οικογένειας μέχρι τιςεπιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και των lockdown. Τρεις επιστήμονες εξηγούν τι συμβαίνει, πώς διαφέρει κάθε στάδιο γήρανσης και ποιες πρακτικές και πολιτικές αλλαγές χρειάζονται άμεσα.
Η εικόνα σήμερα: Γιατί μιλάμε για αύξηση ψυχικών προβλημάτων στους ηλικιωμένους
Η Αγγελική Τσάπανου, επίκουρη καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας – Νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών και επιστημονική υπεύθυνη της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών, τονίζει ότι η «αύξηση» των ψυχικών προβλημάτων πρέπει να εξεταστεί σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Το προσδόκιμο ζωής έχει ανέβει — γεγονός που φέρνει στο προσκήνιο καταστάσεις (π.χ. νευροεκφυλιστικές νόσους) που παλαιότερα δεν προλάβαιναν να εκδηλωθούν. Ταυτόχρονα όμως, οι κοινωνικές αλλαγές — μετακινήσεις, εργασιακή απορρόφηση των γυναικών που ήταν παραδοσιακά φροντιστές, διάσπαση του πυρηνικού οικογενειακού μοντέλου — αυξάνουν το ενδεχόμενο της μοναχικής ζωής.
«Το προσδόκιμο ζωής έχει ανέβει. Περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε μεγαλύτερες ηλικίες και έτσι εκδηλώνονται πιο συχνά ψυχικές ή νευροεκφυλιστικές νόσοι. Την ίδια ώρα, η δομή της οικογένειας έχει αλλάξει: πολλά παιδιά ζουν σε άλλες πόλεις ή χώρες, με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι να βιώνουν συχνότερα μοναξιά», λέει η κ. Τσάπανου.
Επιπλέον, παρατηρείται κι ένα θετικό: μεγαλύτερη ενημέρωση για την ψυχική υγεία οδηγεί σε καλύτερη αναγνώριση των συμπτωμάτων και αναζήτηση βοήθειας — κάτι που όμως αναδεικνύει και το μέγεθος του προβλήματος.
Τρεις φάσεις γήρανσης — τρεις διαφορετικές προκλήσεις για την ψυχική υγεία
Η Δέσποινα Μωραΐτου, καθηγήτρια Γνωστικής Γηροψυχολογίας στο ΑΠΘ, περιγράφει την 3η ηλικία ως διαδοχικές φάσεις με διαφορετικές ανάγκες:
- Πρώτη γεροντική ηλικία (60–74 / έως 80 ετών): Στο στάδιο αυτό πολλοί παραμένουν ενεργοί, αναδιαμορφώνουν ρόλους μετά τη συνταξιοδότηση και μπορεί να βιώσουν θετική ψυχολογία. Κρίσιμος παράγοντας όμως παραμένει η ύπαρξη κοινωνικής στήριξης: «η απώλεια των παιδιών, ο θάνατος και η φτώχεια επιβαρύνουν», εξηγεί η κ. Μωραΐτου.
- Υπερήλικες (75–89 / 80–95 ετών): Αυξάνουν οι σωματικοί περιορισμοί και οι γνωστικές δυσκολίες. Εδώ η διατήρηση της αυτονομίας και η ποιότητα της υποστήριξης είναι κρίσιμες.
- Αιώνόβιοι (90–100+ ετών): Παρά τις μεγάλες δυσκολίες, πολλοί αναπτύσσουν εντυπωσιακή ψυχική ανθεκτικότητα. Όμως, οι ανάγκες φροντίδας και πρόληψης είναι πολύ υψηλές.
«Η κοινωνία δεν έχει τους κατάλληλους φορείς αντιμετώπισης, ενώ ο ρόλος της οικογένειας, που κάποτε στήριζε αυτούς τους ανθρώπους, φθίνει», επισημαίνει και η κ. Μωραΐτου.
Δύο κρίσεις που άφησαν «τραύματα»: οικονομία και πανδημία
Ο Κώστας Προύσκας, ψυχολόγος, διδάκτωρ Γεροντολογίας (Ειδικός Γραμματέας Ελληνικής Γεροντικής και Γηριατρικής Εταιρείας), εντοπίζει δύο κρίσιμες περιόδους που διαμόρφωσαν την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, που όπως επισημαίνει, αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού στη χώρα, σήμερα:
- Η οικονομική κρίση (από το 2009): περικοπές συντάξεων, μείωση εισοδημάτων, περικοπές σε πολιτιστικές και κοινωνικές δραστηριότητες — όλα οδήγησαν στη συρρίκνωση των προστατευτικών παραγόντων (θέατρο, έξοδοι, ταξίδια).
- Η πανδημία του COVID-19: για να προστατευτεί η σωματική υγεία, πολλοί ηλικιωμένοι απομονώθηκαν — ο κοινωνικός ιστός «διαλύθηκε», οι επισκέψεις αραίωσαν και η μοναξιά μετατράπηκε σε χρόνια κατάθλιψη. Ο κ. Προύσκας σημειώνει πως «ακόμη και μετά το τέλος των lockdowns, δεν επανήλθαν οι συχνότητες των επισκέψεων».
Πώς εκφράζεται η ψυχική επιβάρυνση: σημάδια και συμπεριφορές
Οι ειδικοί περιγράφουν κοινά μοτίβα:
- Κοινωνική απομάκρυνση και απόσυρση
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες (απώλεια ενεργητικότητας)
- Σωματικά συμπτώματα (πόνοι, κόπωση, αϋπνία) που κρύβουν ψυχική θλίψη
- Υπερβολική ανησυχία για την υγεία, ευερεθιστότητα — συχνά παρερμηνεύονται ως «ιδιοτροπίες»
- Επιδείνωση γνωστικών συμπτωμάτων σε περιπτώσεις άνοιας
Σημείωση ειδικών: αυτά δεν είναι «αναπόφευκτα» της ηλικίας — απαιτούν αξιολόγηση και παρέμβαση.
Τι πρέπει να κάνει άμεσα η Πολιτεία — Ρεαλιστικές πολιτικές προτάσεις
Σύμφωνα με τις δηλώσεις των ειδικών, απαιτείται μια συντονισμένη, πολυεπίπεδη πολιτική:
- Ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας με ειδικούς, κατάλληλα εκπαιδευμένους για την 3η ηλικία.
- Δομές ημερήσιας φροντίδας και 24ωρης υποστήριξης, που δεν εξαντλούνται στο «παρκάρισμα» ηλικιωμένων, αλλά προσφέρουν ενεργή φροντίδα, προγράμματα δραστηριοτήτων και κοινωνική ένταξη.
- Προγράμματα πρόληψης (screening για κατάθλιψη/άνοια σε τοπικά κέντρα υγείας, ενημέρωση).
- Στήριξη των φροντιστών (οικονομική αναγνώριση, εκπαίδευση, ψυχολογική υποστήριξη, αντικαταστάτες/αναπληρώσεις).
- Δίκτυο τοπικών δράσεων από ΟΤΑ: τμήματα για την 3η ηλικία, κοινωνικά κέντρα, μετακινήσεις, προγράμματα φιλαναγνωσίας/συλλόγων.
- Εφαρμογή και αξιολόγηση της εθνικής στρατηγικής για την άνοια.
«Η επένδυση στην ψυχική υγεία των ηλικιωμένων δεν είναι μόνο ηθική υποχρέωση — είναι κρίσιμο μέτρο δημόσιας υγείας», τονίζει η κ. Τσάπανου.
Τι μπορεί να κάνει ο κάθε άνθρωπος από τώρα και «από νωρίς»
Οι ειδικοί επιμένουν ότι η πρόληψη αρχίζει πολύ νωρίτερα από τα 60 — ακόμη και από την ηλικία των 30–40 ετών:
- Συνεχής γνωστική άσκηση: μελέτη, νέα ενδιαφέροντα, γνωστικά παιχνίδια.
- Σωματική άσκηση: κανονική, συστηματική.
- Διατροφή: μεσογειακό πρότυπο.
- Κοινωνικές σχέσεις: καλλιέργεια σχέσεων, διατήρηση δικτύων.
- Ύπνος & διαχείριση άγχους: επαρκής ποιοτικός ύπνος και τεχνικές διαχείρισης.
- Νόημα & στόχοι: συνεχής δραστηριοποίηση, εθελοντισμός, συμμετοχή σε ομάδες.
«Η πρόληψη της ψυχικής έκπτωσης δεν ξεκινά στα 60. Χτίζουμε “γνωστική και ψυχική εφεδρεία” σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας», τονίζει η κ. Τσάπανου.
Οι γιορτές ως ευκαιρία δράσης — πρακτικά βήματα για οικογένειες και κοινότητα
- Πριν τις γιορτές: καλέστε ενεργά ηλικιωμένους συγγενείς / γείτονες — όχι μόνο μία φορά, αλλά προγραμματίστε επαναλαμβανόμενες επισκέψεις.
- Εντάξτε ηλικιωμένους σε σχέδια: αναθέστε μικρές «ευθύνες» (π.χ. να φτιάξουν ένα παραδοσιακό πιάτο) για να νιώσουν χρήσιμοι.
- Συμβατικές επισκέψεις: δημιουργήστε rotation επισκέψεων σε οικογένειες και κοινότητες (γείτονες/εκκλησία/σύλλογος).
- Τοπικές πρωτοβουλίες: κινητοποιήστε δημοτικές δομές για εορταστικές δράσεις σε κέντρα ημέρας.
- Εναλλακτική λύση: οργανωμένα ψηφιακά «ραντεβού» για όσους ζουν μακριά (τηλεκλήσεις με υποστήριξη).
Aνθρωπιά, πρόληψη, πολιτική βούληση
Η κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία δεν είναι φυσιολογική — είναι αποτέλεσμα κοινωνικών συνθηκών και παραλείψεων. Οι ειδικοί ζητούν πολιτική βούληση, ενίσχυση δομών και πολιτικές που αναγνωρίζουν την τρίτη ηλικία ως ενεργό και πολύτιμο τμήμα της κοινωνίας. Και για την περίοδο των γιορτών, που η μοναξιά γίνεται πιο εκκωφαντική το πιο απλό και δυνατό δώρο παραμένει, ο χρόνος, η παρουσία και η ανθρώπινη επαφή.
ΠΗΓΗ: To Vima
Δείτε το πλήρες άρθρο εδώ.
