Table of Contents
Εβδομήντα ένα χρόνια πριν, στις 5.25 τα χαράματα της 14ης Αυγούστου 1954, «εις τόπον εκτελέσεως παρά το Δαφνί», άφηνε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 52 ετών, «ζητωκραυγάζων υπέρ του ΚΚΕ», ο Νίκος Πλουμπίδης.
Μια μαρτυρική μορφή, το δράμα του οποίου ήταν συνυφασμένο με τις τραγικές συνθήκες μιας εποχής που τη βάραιναν οι διώξεις των ηττημένων του Εμφυλίου, η μισαλλοδοξία και ο αντικομμουνισμός, αλλά και οι οδυνηρές αντιφάσεις στο εσωτερικό του ΚΚΕ.
Η μοίρα του συνδέθηκε άρρηκτα με την υπόθεση του Νίκου Μπελογιάννη, ο οποίος εκτελέστηκε από το μετεμφυλιακό καθεστώς στις 30 Μαρτίου 1952. Λίγες ημέρες πριν, στις 12 Μαρτίου, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να σώσει τον «άνθρωπο με το γαρίφαλο», ο Πλουμπίδης είχε στείλει ανοιχτή ιδιόχειρη επιστολή με την οποία δήλωνε ότι καθοδηγητής του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ ήταν ο ίδιος και όχι ο Μπελογιάννης, αναλαμβάνοντας την ευθύνη και υποσχόμενος να παραδοθεί στις Αρχές για να δικαστεί αν μετατραπούν οι θανατικές καταδίκες του συντρόφου του.
- Νίκος Μπελογιάννης: Ο αγωνιστής με το αξεπέραστο ηθικό μεγαλείο
Η ενέργειά του θα καταδικαστεί από την εξόριστη ηγεσία Ζαχαριάδη και ο ραδιοσταθμός της «Ελεύθερης Ελλάδας» θα μεταδώσει από το Βουκουρέστι ότι η επιστολή Πλουμπίδη ήταν πλαστό κατασκεύασμα της Ασφάλειας και ότι ο ίδιος βρισκόταν βαριά άρρωστος στο εξωτερικό. Ο Πλουμπίδης δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο τους διώκτες του επίσημου κράτους, αλλά και τους εσωτερικούς διώκτες στο ίδιο του το κόμμα, το οποίο τίμησε με απαράμιλλο θάρρος ως το τέλος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο. ΕΓΓΡΑΦΗ
Ο Ζαχαριάδης τον είχε από καιρό βάλει στο στόχαστρο ως «πράκτορα» και «χαφιέ», κάτι που αποτυπώνεται στο «Πόρισμα για τον Πλουμπίδη Νίκο» που συνέταξαν στις 23 Νοεμβρίου 1957 (ενώ ο Ζαχαριάδης είχε ήδη καθαιρεθεί στην 6η Ολομέλεια του 1956) δύο στελέχη του ΚΚΕ, ο Μήτσος Βατουσιανός και ο Μήτσος Κωτούζας.
Είχε προηγηθεί το «πόρισμα Ρούνη» του Τμήματος Στελεχών της ΚΕ του ΚΚΕ, επί του οποίου υπήρξαν αντιρρήσεις και έτσι προέκυψε το 18σέλιδο πυκνο-δαχτυλογραφημένο «πόρισμα Κωτούζα – Βατουσιανού», στο οποίο επισημαίνεται ότι οι «βασικές και μοναδικές αιτίες για την ανακήρυξη του Πλουμπίδη Νίκου σαν προβοκάτορα και χαφιέ είναι αιτίες πολιτικού χαρακτήρα».
Η πρώτη και η τελευταία σελίδα του 18σέλιδου πορίσματος που συνέταξαν Βατουσιανός και Κωτούζας για την υπόθεση Πλουμπίδη
Στο επίκεντρο του πορίσματος βρίσκεται η απόφαση του Πολιτικού Γραφείου (ΠΓ) της 25ης Ιουλίου 1952, τέσσερις μήνες πριν από τη σύλληψή του (στις 25 Νοεμβρίου 1952, στην οδό Πρεβέζης 14 στον Κολωνό), η οποία ανέφερε ότι το ΠΓ: «Διαγράφει τον Πλουμπίδη από μέλος του ΚΚΕ και τον καταγγέλλει στο λαό και στο κόμμα σαν χαφιέ, προβοκάτορα και προδότη».
Ακόμα και όταν ο Πλουμπίδης εκτελέστηκε, ο Ζαχαριάδης και οι συν αυτώ αμφισβήτησαν το γεγονός: «Ο Πλουμπίδης δεν πέθανε, αλλά μεταφέρθηκε στην Αμερική, όπου γεμίζει τις μέρες και τις τσέπες του με το πικρό αντίτιμο της προδοσίας» μετέδιδε η «Ελεύθερη Ελλάδα», ενώ οι εφημερίδες δημοσίευαν φωτογραφίες του εκτελεσμένου κομμουνιστή.
Η απόφαση του ΠΓ ήταν ένα μακροσκελές κατηγορητήριο κατά του Πλουμπίδη, επικεφαλής του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ μέχρι την έλευση στην Ελλάδα του Μπελογιάννη τον Ιούνιο του 1950 (μέσω Αργεντινής, ως Ερρίκος Πανόζ) προκειμένου να αναλάβει την ανασυγκρότηση των (παράνομων) οργανώσεων. Το ΠΓ κατηγορούσε τον Πλουμπίδη ότι «παρέδωσε στην ασφάλεια τον ήρωα του ελληνικού λαού και μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ σ. Νίκο Μπελογιάννη και πρωτοστάτησε στην εξόντωσή του» και ότι η ανοιχτή επιστολή Πλουμπίδη έγινε «σε συνεννόηση με τον αρχιχαφιέ Πανόπουλο (σ.σ.: τον γενικό αστυνομικό διευθυντή) και το ΓΕΣ» προκειμένου «να σκεπάσει το γεγονός ότι αυτός πρόδωσε τον Μπελογιάννη». Ακόμα τον κατηγορούσε ότι στις εκλογές του ’51 με την ΕΔΑ «πάλεψε λυσσαλέα και επέβαλε να μην μπει στην Αθήνα η υποψηφιότητα του σ. Ν. Μπελογιάννη» που είχε ήδη συλληφθεί (20 Δεκεμβρίου 1950).
- Ο Πλουμπίδης, ο Ζαχαριάδης και η πίστη στο ΚΚΕ
Η εκδικητική μανία του Ζαχαριάδη
Σύμφωνα με το πόρισμα, «ο Πλουμπίδης Νίκος βρίσκεται κάτω από την εκδικητική μανία του Ζαχαριάδη από παλιά» – από το 1940, τότε που διαφώνησε με το γράμμα του Ζαχαριάδη (το γνωστό γράμμα με το οποίο καλούσε «στον πόλεμο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη»). Ο Πλουμπίδης το είχε θεωρήσει αρχικά πλαστό. «Μ’ ένα λόγο έβαζα το ζήτημα της πάλης κατά του Μεταξά αμέσως από την πρώτη στιγμή του πολέμου» θα γράψει το 1946.
Οι απόψεις του είχαν καταγγελθεί από τον Ζαχαριάδη, ο οποίος σε έκθεσή του προς το ΠΓ τον Φεβρουάριο του 1952 σχετικά με τον Πλουμπίδη έγραφε: «Προβοκατόρικη ήταν η δουλειά του με το γράμμα του Ζαχαριάδη, όπου παρουσιαζότανε σαν υπερασπιστής του ΚΚΕ απ’ τα “αριστερά”». Οι συντάκτες του πορίσματος διαπιστώνουν: «Εδώ έχουμε μπροστά μας δυο αντίθετες πολιτικές φυσιογνωμίες, η μια του Πλουμπίδη που ερευνά, σκέφτεται και διατυπώνει περίπου σωστές πολιτικές απόψεις και γνώμες πάνω στον τότε προσανατολισμό του κόμματος και η άλλη του Ζαχαριάδη που καραδοκεί να πιαστεί από κάπου, να μηχανευτεί για να εκδικηθεί και να εξοντώσει πολιτικά τον Πλουμπίδη Νίκο που τόλμησε να διαφωνήσει μαζί του».
- Νίκος Ζαχαριάδης: «Πήγαμε στο δεύτερο αντάρτικο με υπόδειξη του Στάλιν»
Στις αιτίες που οδήγησαν στο να μπει ο Πλουμπίδης από νωρίς στο στόχαστρο συγκαταλέγονται και οι επιφυλάξεις του Κλιμακίου της ΚΕ στην Αθήνα «για την ορθότητα των αποφάσεων της 3ης Ολομέλειας το Σεπτέμβρη του 1947 (σ.σ.: που αποφάσισε τη γενίκευση της ένοπλης πάλης του ΔΣΕ) που πάρθηκαν από 6 μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ. Γι’ αυτές τις επιφυλάξεις που είχε στόχο από τότε ο Ζαχαριάδης τη σ. Χρίσα Χατζηβασιλείου, το σ. Στέργιο Αναστασιάδη και τον Πλουμπίδη. Και δεν σώθηκε κανείς τους από την αντικομματική εκδικητική μανία του».
Οι συντάκτες του πορίσματος επισημαίνουν την «αντικειμενική – ουσιαστική σύγκρουση του Πλουμπίδη Νίκου με τη Ζαχαριάδικη ηγεσία για την εφαρμογή της σεχταριστικής πολιτικής της» και αναφέρουν ότι «παρ’ ότι υπάρχει κομματική αντιπροσωπεία σταλμένη επίσημα απ’ το εξωτερικό στην Ελλάδα για την ανασυγκρότηση του κόμματος μετά την ήττα μας, όμως ανατίθενταν στον Πλουμπίδη Νίκο, να χειριστεί την πολιτική του κόμματος ιδιαίτερα στις εκλογές του 1950 και του 1951».
Οπως σημειώνουν σχετικά, «ο Πλουμπίδης Νίκος, όπως και όλα τα στελέχη που στέλνονταν και βρίσκονταν στην Ελλάδα, συναντούσε δυσκολίες αντικειμενικές, πολιτικού χαρακτήρα, διαφωνίες συμμάχων, ακόμη και αντίσταση του λαού. (…) Ετσι στον Πλουμπίδη προσπαθεί και καταφέρνει η ζαχαριάδικη κλίκα να φορτώσει την αποτυχία της πολιτικής στην Ελλάδα». Ο Πλουμπίδης δίνει πραγματική μάχη να συνεννοηθεί με την ηγεσία.
Η απάντηση για τις εκλογές του 1951
Σε ραδιογραφική έκθεσή του εξηγεί τις δυσκολίες που συναντούσε εν όψει των εκλογών του ’51: «Εντολή σας αναλάβω εκλογική μάχη ελήφθη 9 Αυγούστου ενώ προθεσμία υποψηφιοτήτων έληγε στις 18. Ξεκίνησα χωρίς λεφτά και χωρίς ανθρώπους έξω από τον Κ.» ενημερώνει, ενώ αντιδρά για τις ευθύνες που του επιρρίπτουν σχετικά με τη μη υποψηφιότητα του έγκλειστου Μπελογιάννη που επεδίωκε η ηγεσία.
Η υποψηφιότητά του προσέκρουσε στην άρνηση συνεργαζόμενων της ΕΔΑ με πρώτο και κύριο τον Μιχαήλ Κύρκο. «Στο τελευταίο γράμμα σας και άρθρο του Νίκου λέτε ότι υποχώρησα απαράδεχτα και αδικαιολόγητα. Οτι παραβίασα συγκεκριμένη εντολή και έκανα θελητά ή αθέλητα λάθη. Πολύ βαριά η κριτική σας χωρίς να με ακούσετε» διαμήνυε στην ηγεσία προσθέτοντας: «Την υποψηφιότητα Τ. (σ.σ.: Μπελογιάννης) εγώ σας την πρότεινα, και ξέρω τι σήμαινε η εκλογή του. Υποχώρησα για το συμφέρον του κόμματος. Ο Τ. έγραψε στην ΕΔΑ ότι αν η υποψηφιότητά του φέρνει εμπόδια να βάλουν άλλον και να πουν ότι μπαίνει στη θέση του».
Ενώ σε άλλο σημείο ανέφερε: «Νομίζω ότι πρέπει ν’ ακούσετε κομματικό για την εδώ κατάσταση. Θα προτιμούσα να ήμουν εγώ για να λογοδοτήσω. Είμαι 27 χρόνια μέλος του κόμματος. Σ’ όλη μου τη ζωή πάνω απ’ όλα έβαλα το Κόμμα. Ποτέ μου δεν έκανα θελητά λάθη κι’ αυτό έπρεπε να το ξέρετε. Εχω απόλυτη εμπιστοσύνη στην ηγεσία του κόμματος και κάθε απόφασή του μού είναι σεβαστή».
- «Δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να υποφέρουν άλλοι για μένα» – Αγνωστες πτυχές από τη ζωή του Ν. Πλουμπίδη
Ωστόσο ήδη ο Ζαχαριάδης είχε δρομολογήσει τις εξελίξεις. Λίγες ημέρες πριν στείλει ο Πλουμπίδης αυτή την έκθεση, το Πολιτικό Γραφείο είχε λάβει την εξής απόφαση (3 Σεπτεμβρίου 1951): «Να μπει στην Ολομέλεια ζήτημα Μπάρμπα για παράβαση κομματικής εντολής και διαστρέβλωση της γραμμής μας. Να γράψουμε να μας στείλει μέσα σε 24 ώρες όλα τα στοιχεία για συνδυασμούς κ.λπ., ότι θεωρούμε υποχώρησή του σε ζήτημα Τ. απαράδεκτη και αδικαιολόγητη».
Σύμφωνα με τους συντάκτες του πορίσματος «ευκαιρία για να συνεχιστεί το έργο εξόντωσης του Πλουμπίδη είναι η ανακάλυψη των ασυρμάτων Γλυφάδας και Καλλιθέας στις 14-15 Νοέμβρη (1951)», κάτι που αποτέλεσε την αφορμή για να οδηγηθεί ο Μπελογιάννης σε δεύτερη δίκη με την κατηγορία της «διενέργειας κατασκοπείας κατά των συμφερόντων του κράτους» και να καταδικαστεί εις θάνατον.
Παρότι «μ’ αυτόν τον μηχανισμό δεν έχει σχέση ο Πλουμπίδης», όπως αναφέρεται, «με σατανικό τρόπο σοφίζονται και κολλάνε δίπλα (του) σαν πράκτορα τον Ν. Βαβούδη που είναι εξακριβωμένο ότι αυτοκτόνησε μέσα στην κρύπτη του ασυρμάτου του (…)». Στο πόρισμα περιγράφεται πώς βήμα-βήμα η ηγεσία έσφιγγε το κλοιό γύρω από τον Πλουμπίδη συγκεντρώνοντας υλικό και ζητώντας εκθέσεις από τα μέλη του ΠΓ σχετικά με αυτόν.
Συγκεντρώθηκαν 10 εκθέσεις, μεταξύ αυτών του Ζαχαριάδη και του Βασίλη Μπαρτζιώτα, δεξί χέρι του αρχηγού, ο οποίος και ανέλαβε να συντάξει σχέδιο απόφασης. «Πριν συνταχτεί και εγκριθεί ανακοινώνουν από το ραδιοσταθμό “ΕΕ” άλλη απόφασή τους που προετοιμάζεται το έδαφος έτσι: “Η σύλληψη του Μπελογιάννη είναι έργο προδοτών. Στην εκτέλεσή του βοήθησαν άλλοι προδότες, σαν τον Μιχάλη Κύρκο και μερικούς άλλους που λυσσαλέα πάλαιψαν για να μην μπει η υποψηφιότητα Μπελογιάννη στο συνδυασμό της ΕΔΑ στην Αθήνα στις βουλευτικές εκλογές της 9 Σεπτέμβρη” κ.λπ.», κάτι που κατόπιν συμπεριελήφθη στην επίμαχη απόφαση του ΠΓ για την οποία «πάρθηκαν σαν βάση οι εκθέσεις των Ζαχαριάδη και Μπαρτζιώτα, πούναι γεμάτες συκοφαντία, μίσος και προβοκάτσιες», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, ενώ αίσθηση προκαλεί η αναφορά του πορίσματος ότι «στάλθηκαν σε ειδικό αντιπρόσωπο της κλίκας Ζαχαριάδη συγκεκριμένες οδηγίες για την εξουδετέρωση του Ν. Πλουμπίδη με κάθε τρόπο. (…) Ετσι έπειτα από ένα ολόκληρο κρυφό εξοντωτικό διωγμό ο Ν. Πλουμπίδης εκτεθειμένος, απομονωμένος και διωκόμενος απ’ όλους πέφτει στα χέρια της ελληνικής ασφάλειας».
Οπως υπογραμμίζεται στο πόρισμα, «η απόφαση του ΠΓ του Ζαχαριάδη της 25 Ιούλη 1952 είναι ένα αντικομματικό κατασκεύασμα απ’ την αρχή ως το τέλος και δείχνει το ανώμαλο καθεστώς που επικρατούσε μέσα στο ΚΚΕ».
Η είδηση της εκτέλεσης Πλουμπίδη στην τελευταία σελίδα του «Βήματος», το Σάββατο 14 Αυγούστου 1954 υπό τον τίτλο «Εξετελέσθη την 5.30 εις το Δαφνί ο Νικ. Πλουμπίδης. Ηρνήθη να κοινωνήση των αχράντων μυστηρίων».
«Μετρημένος, ευγενικός, έτοιμος για το θάνατο»
Ωστόσο «εκεί που στάθηκε επίμονα, σχεδιασμένα και φέρθηκε μαστορικά η κλίκα του Ζαχαριάδη είναι η σύλληψη του Ν. Μπελογιάννη»: «Η κατηγορία αυτή για τον Πλουμπίδη Ν. ότι πρόδωσε τον Ν. Μπελογιάννη έγινε εσκεμμένα με σκοπό να εξαγριώσουν και να φανατίσουν τα μέλη του κόμματος στο εξωτερικό και στην Ελλάδα ενάντιά του, να τον απομονώσουν και να πετύχουν το βασικό, τον κύριο σκοπό τους: Να φορτώσουν την αποτυχία της πολιτικής τους στην Ελλάδα, στον Ν. Πλουμπίδη» (σ.σ.: η υπογράμμιση δική τους).
Οσον αφορά την ανοιχτή επιστολή Πλουμπίδη, αναφέρεται: «Αυτά που γράφει στην ανοιχτή αυτή επιστολή ο Πλουμπίδης τα πίστευε και θα τα πραγματοποιούσε. Το απέδειξε με τον τίμιο θάνατό του. (…) Μετρημένος, κομματικός, ευγενικός και έτοιμος για το θάνατο, αυτός είναι ο κατηγορούμενος σαν προβοκάτορας απ’ το Ζαχαριάδη και την κλίκα του, κατηγορούμενος σαν πράκτορας, κατάσκοπος και προδότης απ’ το μοναρχοφασισμό και τους αμερικάνους» (…)».
Οι συντάκτες του πορίσματος διαπιστώνουν ότι όλο το κατηγορητήριο της απόφασης του ΠΓ «αποτελεί μια συκοφαντία και εξαπάτηση του Κόμματος και του ελληνικού λαού» και ότι η ειδική κατηγορία ότι πρόδωσε τον Μπελογιάννη «αποτελεί αισχρή εκμετάλλευση του κύρους του σε βάρος του Νίκου Πλουμπίδη και ολόκληρου του κόμματος».
«Την ειδική ευθύνη για τη συκοφάντηση και εξόντωση του Νίκου Πλουμπίδη τη φέρνουν Ζαχαριάδης Ν., Μπαρτζιώτας Β. και Βλαντάς Δ.» επισημαίνεται, ενώ αναφορά γίνεται και στη στάση του «Κασιμάτη Σταύρου (Ορέστη, Σταθά Λευτέρη)» ότι «δεν είναι κομματική στην υπόθεση του Νίκου Πλουμπίδη» καθώς «γνώριζε πρόσωπα και πράγματα και όχι μόνο δεν αντιστάθηκε στην άδικη κατηγορία ενάντια στο Νίκο Πλουμπίδη και στην εξαπάτηση του Κόμματος αλλά με τα δυο του άρθρα στο “Νέο Κόσμο” του Μάρτη και Δεκέμβρη του 1952 συνέτεινε και βοήθησε σ’ αυτό».
Και πρότειναν: να ακυρωθεί η απόφαση του ΠΓ «που διαγράφει τον Νίκο Πλουμπίδη από μέλος του ΚΚΕ», «ν’ αποκατασταθεί ο Νίκος Πλουμπίδης στο ΚΚΕ και στην ΚΕ» και «να παρθούν κομματικά-οργανωτικά μέτρα για τους Μπαρτζιώτα Β. και Βλαντά Δ. που μαζί με το Ζαχαριάδη (σ.σ.: είχε ήδη διαγραφεί και από απλό μέλος του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1957, στην 7η Ολομέλεια) χρησιμοποίησαν αντικομματικά μέσα και απαράδεχτες μέθοδες για το ΚΚΕ για τη συκοφάντηση και εξόντωση του Νίκου Πλουμπίδη, την εξαπάτηση του Κόμματος και το χτύπημα του κύρους του», ενώ για την περίπτωση Κασιμάτη συστήνουν η απόφαση της ΚΕ «να εξαρτηθεί από τη στάση του απέναντι στο σοβαρό αυτό λάθος του».
Tο πρωτοσέλιδο των «Νέων»: «Ο Πλουμπίδης εξετελέσθη την αυγήν ζητωκραυγάζων υπέρ του ΚΚΕ. Ωχρός και υποβασταζόμενος ωδηγήθη εις τόπον εκτελέσεως παρά το Δαφνί. Αντιμετώπισε με απόλυτον ψυχραιμίαν τας σφαίρας του αποσπάσματος. Δεν εδέχθη ούτε να κοινωνήση, ούτε να του δέσουν τους οφθαλμούς του. Αι τελευταίαι του λέξεις: “Αφίνω ένα τιμημένο όνομα στο παιδί μου”»
Το 1958 η 9η Ολομέλεια επανεξέτασε την υπόθεση Πλουμπίδη και κατέληξε ότι η κατηγορία εις βάρος του ήταν αστήριχτη και άδικη. «Η απόφαση του ΠΓ για τον Πλουμπίδη ήταν άδικη. Στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε πληροφορίες που έδιναν στελέχη του Κόμματος από την Ελλάδα, καθώς και σε παραβιάσεις από τον Πλουμπίδη του κομματικού-καταστατικού πλαισίου» θα αποφανθεί ο Περισσός πολλά χρόνια αργότερα (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Β’, 2011), ωστόσο ως προς την αποκατάστασή του έχει διατυπωθεί η άποψη, όπως από τον ιστορικό και δημοσιογράφο Γιώργο Πετρόπουλο, ότι «οποιαδήποτε αποκατάσταση του Πλουμπίδη θα έπρεπε να τον επαναφέρει στη θέση στην οποία βρισκόταν πριν – να του αποδώσει δηλαδή το ΚΚΕ την κομματική ιδιότητα και να τον αναγνωρίσει ως μέλος της ΚΕ» («Εφ.Συν.», 13.8.2023), όπως έγινε στην περίπτωση του Νίκου Ζαχαριάδη που το 2011 αποφασίστηκε η «πλήρης αποκατάστασή» του.
Πηγή: To Vima
