Table of Contents
Η πρόθεση ήταν καλή. Να ενισχυθούν τα δημόσια πανεπιστήμια με συνολικά 300 εκατομμύρια ευρώ εν όψει της λειτουργίας μη κρατικών. Τα χρήματα θα προέρχονταν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και θα ενίσχυαν την έρευνα και πρωτίστως τους νέους ερευνητές. Αλλά, όπως λέγεται, ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις.
Τα κονδύλια θα χρηματοδοτούσαν τρία διαφορετικά έργα: Τα Πανεπιστήμια Αριστείας,τις Συμπράξεις Ερευνητικής Αριστείας και το Trust Your Stars – «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας». Στο πρώτο τα χρήματα ξοδεύτηκαν αναποτελεσματικά, στο δεύτερο θα αξιοποιηθούν πολύ λιγότεροι πόροι επειδή η δουλειά που είχε προγραμματιστεί να γίνει σε 2 χρόνια συμπιέστηκε σε 10 μήνες, που σημαίνει ότι δεν θα γίνει τίποτα.
Και στο τρίτο έργο, οι μεγάλες καθυστερήσεις και ο περίεργος τρόπος αξιολόγησης των προτάσεων κατέληξαν στο να λήξει η χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Προκειμένου να μη μείνει στον αέρα και ξεσηκωθούν τα πανεπιστήμια, το υπουργείο Παιδείας υποσχέθηκε ότι θα το εντάξει στο ΕΣΠΑ, το οποίο όμως δεν είναι χρηματοδοτικό εργαλείο για την έρευνα. Με λίγα λόγια, μηδέν εις το πηλίκον για άλλη μια φορά σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση της έρευνας στη χώρα μας, αλλά και την αξιοποίηση των κονδυλίων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο. ΕΓΓΡΑΦΗ
Μόνο που τώρα, μια ομάδα 50 καθηγητών και ερευνητών, από τους πιο δυναμικούς της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας, αποφάσισε να μην υποταχθεί στη νοοτροπία «αυτή είναι η Ελλάδα» και ετοιμάζονται να κινηθούν νομικά κατά του υπουργείου Παιδείας. Συγκεκριμένα, σκέπτονται να ενημερώσουν την Εθνική Αρχή Διαφάνειας και να προσφύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ενδεχομένως και σε ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Πρόβλημα υποστήριξης
Για να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Το έργο «Πανεπιστήμια Αριστείας» αφορούσε την αγορά εξοπλισμού από τα πανεπιστήμια. Αντί να δημιουργηθούν δυο-τρία ισχυρά εργαστήρια, π.χ. για την τεχνητή νοημοσύνη, μοιράστηκαν ποσά ύψους κυρίως 30.000-40.000 σε πολλά μικρά πρότζεκτ. Ακόμα και όσα πανεπιστήμια φρόντισαν να καταθέσουν ώριμες προτάσεις και να επωφεληθούν καλύτερα από τη χρηματοδότηση, αντιμετωπίζουν πρόβλημα υποστήριξης του εξοπλισμού από εξειδικευμένο προσωπικό και τεχνικούς, κάτι για το οποίο δεν υπήρχε πρόβλεψη. Ετσι είναι πολύ πιθανό αντί ο εξοπλισμός να ενισχύσει την έρευνα, να σαπίσει σε κάποιες αποθήκες – δεν θα είναι πρωτοφανές. Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση μοίρασε χρήματα στην αγορά και όχι στα πανεπιστήμια.
Για το έργο «Συμπράξεις Ερευνητικής Αριστείας», σύμπραξης δηλαδή των πανεπιστημίων με επιχειρήσεις, οι ενστάσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας συγκεντρώθηκαν σε μια ανακοίνωση της ΠΟΣΔΕΠ τον Δεκέμβριο του 2024. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε αυτήν, οι ειδικές εκθέσεις του αξιολογητή – ένας μόνο έλληνας κριτής – «είναι πανομοιότυπες», όπως παραδέχθηκε το υπουργείο, «για λόγους οικονομίας χρόνου».
«Δεν περιέχουν καμία συγκεκριμένη κριτική για αδυναμίες ή ελλείψεις, ενώ σε πολλές περιπτώσεις είναι επαινετικές και εξόφθαλμα αναντίστοιχες με τη χαμηλή βαθμολογία – λίγο μεγαλύτερη από 50%. Δηλαδή δεν γνωστοποιήθηκε καμία ειδική και τεκμηριωμένη αξιολόγηση και στην πραγματικότητα κανένας δεν γνωρίζει την αξιολογική κλίμακα εντός κάθε κατηγορίας κριτηρίου, με την οποία έγινε η βαθμολογική κατάταξη των προτάσεων. Επιπλέον υποψίες για προσχηματική αξιολόγηση με συνεπακόλουθη εύνοια ημετέρων γεννά η κατανομή της βαθμολογίας, που δεν είναι κανονική, καθώς οι εγκεκριμένες προτάσεις με βαθμό από 70% ως 80% είναι οι μισές από εκείνες πάνω από 80%, ενώ κάτω από το όριο στην περιοχή 60% με 69% συσσωρεύονται πολλαπλάσιες».
Αυτή θα μπορούσε να είναι μια συνδικαλιστική διαμαρτυρία που κάποιος θα μπορούσε να τη θεωρήσει προκατειλημμένη.
Πάνω από 1.000 πρότζεκτ σε δύο μηνές
Αλλά πριν από λίγες ημέρες γνωστοποιήθηκαν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του τρίτου έργου «Trust Your Stars». Η προκήρυξη για την υποβολή προτάσεων δημοσιοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2024 για έργα διάρκειας 24 μηνών, παρότι τον Δεκέμβριο του 2025 λήγει η προθεσμία εκταμίευσης ευρωπαϊκών πόρων. Η επιτροπή αξιολόγησης συστάθηκε στις 5 Μαΐου και τον Ιούλιο ολοκλήρωσε το έργο της.
Τα μέλη της, 12 συνολικά, κλήθηκαν μέσα σε δύο μήνες να αξιολογήσουν πάνω από 1.000 ερευνητικά πρότζεκτ, τα περισσότερα εκ των οποίων δεν ενέπιπταν στο επιστημονικό τους πεδίο. Εμπειροι ερευνητές λένε ότι από την προσωπική τους εμπειρία για να ολοκληρώσει ένας αξιολογητής 10 πρότζεκ χρειάζεται περί τις 20 ημέρες, αν αφορούν το δικό του πεδίο. Πώς κατάφεραν οι 12 αξιολογητές της Επιτροπής να επεξεργαστούν 100 πρότζεκτ ο καθένας σε διάστημα δύο μηνών;
Η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί στην πρόσφατη ανάρτηση του Γιώργου Κόλλια, τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγητή Πειραματικής Φυσιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, στην πλατφόρμα Linkedin. «Το παράδειγμα του ΟΠΕΚΕΠΕ», γράφει, «στη χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας είναι σκανδαλώδες, γελοίο και εξευτελιστικό για την επιστημονική κοινότητα».
«Μόλις λάβαμε την αξιολόγηση της πρότασης μας», συνεχίζει, «η οποία κατατάχθηκε 573η σε σύνολο 592 (σ.σ.: στο δικό του πεδίο, ιατρική – βιολογία), βασισμένη σε μια αξιολόγηση μέσω GPT χωρίς συγκεκριμένα κριτήρια και πραγματοποιήθηκε από προσεκτικά επιλεγμένα άτομα που δεν έχουν τα αναγκαία προσόντα προκειμένου να αξιολογήσουν τη σοβαρή επιστημονική έρευνα. Αυτή η διαδικασία – με εκατομμύρια ευρώ να κατευθύνονται στο πελατειακό κράτος – είναι ακόμα μια εκδήλωση της βαθιάς διαφθοράς στο υποτιθέμενο σύστημα έρευνας και καινοτομίας της χώρας μας».
Και λανθασμένες μεταφράσεις
Στα πρότζεκτ βιοϊατρικής, τα οποία ήταν πολλά, μόνο ένα μέλος της Επιτροπής είχε τις γνώσεις να κρίνει τις προτάσεις. «Γίνεται να υπάρχει ένας μόνο κριτής;» διερωτάται ο Σταύρος Ταραβήρας, καθηγητής Φυσιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών. Στο εξωτερικό, προσθέτει, χρησιμοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά με διαφανείς διαδικασίες και προκαθορισμένα κριτήρια.
Η ερευνητική κοινότητα στην Ελλάδα είναι πολύ μικρή και όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Γι’ αυτό όταν έλαβαν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, οι ερευνητές άρχισαν να μιλούν μεταξύ τους. Διαπίστωσαν ότι έλαβαν πανομοιότυπες απαντήσεις, σχόλια όπως «η βιβλιογραφία δεν είναι πρόσφατη» αναφερόμενα σε σημαντικά και θεμελιώδη έργα ή ότι «δεν υπάρχει παραγόμενο προϊόν», ενώ ο στόχος δεν ήταν η συνεργασία με επιχειρήσεις. Ακόμα υπήρχαν και λανθασμένες μεταφράσεις ορολογίας, π.χ. το nanocarriers έγινε «νανοφορεία» (αντί για το σωστό «νανοφορείς»).
Ορισμένοι που χρησιμοποίησαν τον ανιχνευτή χρήσης τεχνητής νοημοσύνης, επιμένουν ότι το αποτέλεσμα που έλαβαν ήταν κατά 80% προϊόν λογισμικού και όχι ανθρώπινης αξιολόγησης.
Το έργο «Εμπιστοσύνη στα Αστέρια μας», σύμφωνα με τη σχετική ανάρτηση στην ιστοσελίδα του υπουργείου Παιδείας, είχε διττό στόχο: Αφενός την αξιοποίηση του υφιστάμενου επιστημονικού δυναμικού και αφετέρου την υλοποίηση ερευνητικών έργων με υψηλό αντίκτυπο στην οικονομία και την κοινωνία, ώστε τα ελληνικά πανεπιστήμια να εδραιωθούν ως «κόμβοι αριστείας». «Για τον λόγο αυτόν, τα προτεινόμενα ερευνητικά έργα θα πρέπει να είναι πρωτότυπα, να έχουν αντικείμενο ερευνητικό τομέα αιχμής, να έχουν επιστημονική απήχηση και να πληρούν τα κριτήρια υψηλής επιστημονικής ποιότητας και αριστείας».
«Πρόβλημα δομικό, σχεδιαστικό, πολιτικό»
Σε άρθρο του, το οποίο δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του «Βήματος» (tovima.gr), ο Αναστάσης Περράκης, διευθυντής του τομέα Βιοχημείας του Ολλανδικού Ινστιτούτου για τον Καρκίνο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης και ERA-chair στο Πανεπιστήμιο την Πάτρας, επισήμαινε ότι «το πρόβλημα δεν ήταν μόνο στην τελική του φάση. Ηταν δομικό, σχεδιαστικό και – τολμώ να πω – πολιτικό».
«Η ακαδημαϊκή κοινότητα», προσθέτει, «αντιμέτωπη με χρόνια υποχρηματοδότηση, υπέκυψε. Με τη σιωπηρή ανοχή – ή μάλλον συμφωνία – του υπουργείου, αναζήτησε ευρηματικές λύσεις: σχέδια για ετεροχρονισμένες δαπάνες, αλχημείες στις κατανομές και υποσχέσεις απορρόφησης πόρων σε εξωπραγματικά χρονοδιαγράμματα. Ετσι, μια στρεβλή διαδικασία συνεχίστηκε, παρά τις προειδοποιήσεις.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, ήταν η παντελής έλλειψη στοιχειώδους λογικής στον σχεδιασμό αξιολόγησης. Σε μια χώρα όπου η ερευνητική χρηματοδότηση είναι ανύπαρκτη, είναι αυτονόητο πως όταν εμφανιστεί ένα σημαντικό πρόγραμμα, όλοι θα καταθέσουν πρόταση. Αρα, κανείς σοβαρός ερευνητής δεν θα δεχτεί να είναι κριτής – γιατί απλούστατα θα είναι υποψήφιος» σημειώνει.
Η απορία για το ξεχασμένο ΕΛΙΔΕΚ
Μια απορία υπάρχει στο μυαλό όλων, γιατί δεν αξιοποιήθηκε το Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), το οποίο έχει τεχνογνωσία και εμπειρία αξιολόγησης ερευνητικών πρότζεκτ, με συμμετοχή και επιστημόνων από το εξωτερικό. Το ΕΛΙΔΕΚ αποτελεί σύμπραξη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Ελληνικής Κυβέρνησης, η οποία έχει καθυστερήσει πολύ να καταβάλει τα 60 εκατομμύρια της συμμετοχής της, με αποτέλεσμα το Ιδρυμα να έχει ρίξει τους ρυθμούς του. Ακόμη και έτσι μάλλον θα είχε καλύτερα αποτελέσματα να επιδείξει, εκτιμούν οι γνωρίζοντες.
Πηγή: To Vima
